Ðể đáp ứng tình hình mới, vừa qua Bộ Thông tin – Truyền thông (TT-TT) đã có tờ trình Chính phủ về dự thảo Luật Xuất bản mới dự kiến sẽ có tên gọi “Luật Xuất bản, In, Phát hành”. Bản dự thảo này vừa được đưa ra thảo luận, trao đổi và đã nhận được khá nhiều ý kiến góp ý thẳng thắn, thiết thực từ phía các đơn vị quản lý, xuất bản, in, phát hành tại TPHCM!

Ngày 29/3, tại TP. Hồ Chí Minh, Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc Hội tổ chức hội nghị góp ý và tham vấn về việc xây dựng Luật Xuất bản sửa đổi (Luật xuất bản năm 2004 và Luật bổ sung năm 2008) với các chuyên gia, nhà quản lý và lãnh đạo một số cơ sở xuất bản, in, phát hành ở các tỉnh, thành phố phía Nam.

Tại hội nghị, các đại biểu thảo luận những vấn đề: tên gọi và phạm vi điều chỉnh của Luật; mô hình tổ chức và hoạt động của nhà xuất bản; xã hội hóa và hợp tác quốc tế về xuất bản; xuất bản xuất bản phẩm điện tử; quản lý nhà nước đối với hoạt động xuất bản. Trong đó, vấn đề về mô hình tổ chức và hoạt động của nhà xuất bản đã được nhiều đại biểu quan tâm và đưa ra những ý kiến xây dựng sâu sát với thực tiễn.

Bà Quách Thu Nguyệt, nguyên Giám đốc Nhà xuất bản Trẻ TP. Hồ Chí Minh, cho biết, cả nước có hơn 60 nhà xuất bản nhưng số nhà xuất bản có đủ điều kiện, năng lực và tầm ảnh hưởng đến đời sống văn hóa đọc và thị trường xuất bản lại không vượt quá 10 đơn vị. Những đơn vị còn lại đa phần “suy dinh dưỡng”, sự đầu tư chưa tương xứng với quy mô. Vì vậy, Bộ Thông tin và Truyền thông cần tiến hành thẩm định, rà soát và làm việc với các cơ quan chủ quản trước khi tái cấp phép hoạt động. Song song đó, một trong những điều kiện để nhà xuất bản tồn tại, có đủ vốn để chủ động đầu tư, khai thác bản thảo là quy định định mức cấp vốn hoạt động cho nhà xuất bản tối thiểu từ 8 – 10 tỷ đồng. Hiện một số công ty tư nhân kinh doanh sách có thương hiệu, vốn đầu tư khai thác tổ chức bản thảo không dưới 10 tỷ.

Ngay phần đề dẫn, đại diện Ủy ban Văn hóa – Giáo dục – Thanh niên – Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội đã không dùng cái tên Dự án Luật Xuất bản – in – phát hành mà dùng tên Luật Xuất bản (sửa đổi). Quan điểm của Ủy ban là: Luật Xuất bản chỉ nên điều chỉnh những vấn đề liên quan đến hoạt động xuất bản. Hoạt động in các sản phẩm không phải là xuất bản phẩm cần xây dựng một luật riêng. Hầu hết các ý kiến tại hội nghị đều đồng ý giữ nguyên tên Luật Xuất bản ghi chú thêm sửa đổi (sau đây gọi tắt là Luật sửa đổi).

Ông Nguyễn Minh Nhựt – Giám đốc Nhà xuất bản Trẻ băn khoăn: “Ngành đang rất neo người, lại cần có những biên tập viên rất chuyên ngành như kinh tế, tôn giáo…, có khi cần tận dụng nguồn lực từ nước ngoài, Luật sửa đổi quy định biên tập viên phải là công dân Việt Nam như vậy ngành xuất bản phải tự trói tay mình”. Đại diện Sở Thông tin và Truyền thông TP.HCM nhấn mạnh trong luật cũ và cả Luật sửa đổi chỉ quy định giám đốc, tổng biên tập nhà xuất bản phải chịu trách nhiệm khi xảy ra sai phạm nội dung, trong khi cơ quan chủ quản không chịu trách nhiệm gì. Nay cần quy định rõ cơ quan chủ quản của nhà xuất bản cũng phải chịu trách nhiệm.

Ông Nguyễn Minh Nhựt lại bức xúc: “Tại sao khi có sai phạm, nhà xuất bản phải chịu xử lý rất nặng như đình chỉ hoạt động, cách chức giám đốc, thậm chí giải thể, truy cứu trách nhiệm hình sự…, trong khi đó các đối tác liên kết làm sách chỉ bị phạt tiền, xử lý hành chính, cùng lắm là cấm liên kết. Tôi đề nghị Luật sửa đổi cũng phải quy trách nhiệm chế tài thật nặng, thật sòng phẳng. Thực tế cho thấy hầu hết các sách sai phạm nội dung đều xảy ra ở sách liên kết. Mà trong thực tế sách liên kết chiếm tỉ lệ rất cao”. Tiến sĩ Quách Thu Nguyệt, nguyên Giám đốc Nhà xuất bản Trẻ, đề nghị cân bằng hơn: “Theo tôi, Luật sửa đổi cần thể hiện sự bình đẳng trong ứng xử với tư nhân liên kết xuất bản. Cần khen thưởng, biểu dương, khích lệ những doanh nghiệp giỏi, tâm huyết và có đóng góp giá trị cho sự phát triển của ngành. Với những hành vi vi phạm của đối tượng này, cũng cần được nghiêm trị thích đáng, đủ sức răn đe”.

Đứng ở góc độ nhà phát hành, ông Phạm Minh Thuận, Tổng Giám đốc Công ty Phát hành sách TP.HCM –
Fahasa, đề nghị: Luật sửa đổi yêu cầu quản lý bản quyền ở những đơn vị phát hành sách là sự vô lý. Chính nhà xuất bản mới phải chịu trách nhiệm về điều này với chủ sở hữu khi ký kết hợp đồng in ấn. Đơn vị phát hành chỉ có thể yêu cầu nhà xuất bản cung cấp bao nhiêu bản sách và thanh toán trên số lượng đó.

PGS. TS Lương Ngọc Toản cũng nêu ý kiến về chính sách phát triển sự nghiệp xuất bản. Ông tán đồng việc quy định chính sách cho từng lĩnh vực của hoạt động xuất bản riêng ở mỗi lĩnh vực, vì thực chất lĩnh vực in và phát hành có thể cho nhiều thành phần kinh tế tham gia. Đồng thời, cần giữ lại luật hiện hành là nhà xuất bản được tổ chức theo loại hình doanh nghiệp kinh doanh có điều kiện hoặc đơn vị sự nghiệp có thu. Như vậy, không công hữu hóa nhà xuất bản mà mở rộng ra cho nhiều tổ chức tham gia, tạo điều kiện cho ngành xuất bản phát triển năng động, phù hợp với thực tiễn và với chủ trương xã hội hóa sự nghiệp văn hóa và giáo dục.

Bên cạnh những ý kiến đóng góp xây dựng mô hình và phát triển nhà xuất bản, các đại biểu nhất trí giữ nguyên tên gọi là Luật Xuất bản (sửa đổi), đồng thời đề cập đến vấn đề liên kết xuất bản; hợp tác quốc tế trong lĩnh vực xuất bản; quy định về xuất bản xuất bản phẩm điện tử và quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất bản.

Hầu hết các nhận định đều cho rằng các đơn vị tư nhân này đóng một vai trò khá quan trọng trong việc vận hành guồng máy xuất bản hiện nay. Các khâu thực hiện nội dung, biên tập… đều do đơn vị tư nhân này thực hiện mà không phải là NXB như trong các quy định. Do đó, hầu hết các đại biểu đều cho rằng cần phải quy một phần trách nhiệm về nội dung, xuất bản cho các đơn vị tư nhân này, thay vì quy tất cả cho NXB như hiện tại.

Một nội dung khác cũng được quan tâm không kém đối với Dự thảo lần này là việc phân cấp quản lý. Trong thực tế đã từng xảy ra nhiều trường hợp mà sự quản lý của các cấp vênh nhau, không đồng nhất. “Cuối cùng thì “phép vua” hay là “lệ làng”? Do vậy Luật cần quy định cấp nào có quyền quyết định và phán xét đúng-sai cuối cùng”, TS Quách Thu Nguyệt đề nghị.

Dự kiến, sau khi hoàn thành Dự thảo, Luật Xuất bản sửa đổi này sẽ được Quốc hội khóa VIII xem xét cho ý kiến tại kỳ họp thứ ba (tháng 5/2012) và thông qua tại kỳ họp thứ tư (tháng 10/2012). Luật này có hiệu lực thi hành vào 1/7/2013 và thay thế Luật Xuất bản ngày 3/12/2004; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Xuất bản ngày 3/6/2008.