PGS. TS.  Ngô Anh Tuấn - Hội in TPHCM

Cấu trúc không gian cụm ngành của quốc gia và các nền kinh tế địa phương là một trong những nền tảng của năng lực cạnh tranh của quốc gia và địa phương. Khả năng của một quốc gia và địa phương trong sản xuất các sản phẩm và dịch vụ có giá trị cao phụ thuộc vào việc tạo ra và củng cố các cụm ngành và các mối liên kết của chúng để trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo. Các cụm ngành, nơi tích tụ các ngành công nghiệp và dịch vụ liên quan, là một đặc điểm nổi bật của tất cả các nền kinh tế hiện đại, làm cho nền kinh tế quốc gia và địa phương có tính cạnh tranh riêng về việc làm và đầu tư. Những thực tế này thúc đẩy nhu cầu ngày càng tăng về phát triển không gian kinh tế của các cụm ngành.

Dựa trên các phương pháp luận theo chuẩn quốc tế, các tài liệu của ngân hàng thế giới và ban kinh tế trung ương, đặc biệt là báo cáo “Không gian Kinh tế Việt Nam”, bài viết này phân tích và đánh giá vị trí và vai trò của ngành công nghiệp in Việt Nam trong tổng thể kinh tế Việt Nam. Dữ liệu mà các tài liệu đã phân tích cho phép xác định cấu trúc không gian và mối liên kết, xếp hạng và đánh giá mức độ chuyên môn hóa, khả năng kết nối, năng lực tạo việc làm, tính năng động của các cụm ngành kinh tế ở cấp quốc gia và của các tỉnh, thành phố. Dựa trên các dữ liệu này và các thống kê phân tích của Hội in TPHCM, hiệp hội in Việt nam và cục Xuất bản – In – Phát hành bộ TTTT, chúng tôi đã phân tích và chỉ ra sự cần thiết phải phát triển cụm ngành in và vai trò của ngành công nghiệp in trong nền kinh tế việt nam và giải pháp đổi mới hướng đến xuất khẩu sản phẩm in nhằm nâng cao vị thế của ngành in trong nền kinh tế Việt Nam.

1. CỤM NGÀNH - CÁC MẠNG LƯỚI DOANH NGHIỆP

Lý thuyết kinh tế và bằng chứng thực nghiệm đã chứng minh rằng sự hình thành và phát triển các mạng lưới doanh nghiệp hay cụm ngành, và năng lực của các mạng lưới, cụm ngành này sẽ nâng cao hiệu quả kinh tế theo quy mô và đổi mới thông qua các hiệu ứng tích tụ, có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng năng suất.

Cụm ngành là một tập hợp các doanh nghiệp, hoạt động trong các ngành được kết nối với nhau, tập hợp lại trong cùng một vùng. Một nền kinh tế có nhiều doanh nghiệp lớn, có dịch vụ và các ngành công nghiệp đồng hành cùng với nhau sẽ có những lợi thế hiển nhiên, từ việc giảm chi phí và đạt được hiệu quả nhờ tính kinh tế theo quy mô, cho đến hiệu quả quần tụ. Sự xuất hiện và phát triển của các cụm ngành nhìn chung dựa trên lợi thế so sánh của vùng. Ví dụ, cụm ngành du lịch sẽ được tìm thấy xung quanh một thắng cảnh tự nhiên hấp dẫn, cụm ngành In và bao bì tập trung tập các khu công nghiệp cần bao bì nhãn hàng cho quá trình đóng gói sản phẩm, trong khi các cụm ngành về R&D sẽ hình thành gần các trường đại học và ở những khu vực có lao động tay nghề cao. Khi nhiều doanh nghiệp trong các lĩnh vực liên quan tập hợp lại với nhau sẽ mang lại một số lợi ích vì cụm ngành sẽ thu hút nhiều nhà cung cấp, nhiều lao động và khách hàng hơn so với một doanh nghiệp đơn lẻ. Điều này sẽ giúp cắt giảm chi phí vận tải và logistics, khuyến khích cạnh tranh, tạo ra một lượng lớn lao động chuyên môn hóa và giảm chi phí tìm kiếm, đồng thời cho phép lan tỏa kiến thức thông qua luồng ý tưởng mới và sáng tạo giữa các công ty.

Du lịch là một ví dụ rõ ràng về khái niệm cụm ngành. Các cụm ngành du lịch thường phát triển xung quanh các danh lam thắng cảnh tự nhiên hay các địa điểm có giá trị văn hoá. Cụm ngành du lịch bao gồm các doanh nghiệp khác nhau, như khách sạn, hướng dẫn du lịch, giải trí, nhà hàng, dịch vụ vận chuyển và các dịch vụ tương tự khác. Mặc dù năng lực cạnh tranh của từng doanh nghiệp trong một cụm ngành có tầm quan trọng nhất định, nhưng kết quả hoạt động của một cụm ngành du lịch đạt được lớn hơn nhiều con số tổng của từng thành viên đơn lẻ cộng lại, và thành công của một doanh nghiệp gắn bó chặt chẽ với hoạt động của doanh nghiệp khác.

Tương tự như vậy với ngành công nghiệp In, sự thuận lợi của cụm công nghiệp gồm các nhà in, nhà cung cấp các dịch vụ, nhà cung cấp vật tư được chuyên môn hoá sẽ giúp giảm thiểu quá trình di chuyển gia công nhiều công đoạn và tận dụng được thế mạnh chuyên nghiệp của từng nhà in. Kinh nghiệm của Trung Quốc cho thấy sự thành công của một ngành công nghiệp đến từ hệ sinh thái tương hỗ. Có thể khẳng định, thành công của một cụm ngành gắn liền với sự đồng bộ và sự phụ thuộc lẫn nhau của các ngành liên quan hoạt động hiệu quả. Bối cảnh đó thường tác động hình thành nên các cụm có năng lực cạnh tranh hơn là với các doanh nghiệp riêng lẻ.

2. CHUYÊN MÔN HÓA CỤM NGÀNH THEO ĐỊA PHƯƠNG

Hiệu quả kinh tế có sự khác biệt đáng kể giữa các địa phương ở Việt Nam gắn với mức độ chuyên môn hoá của cụm ngành theo địa phương. Trong hệ thống hành chính của Việt Nam, các tỉnh nắm trong tay nhiều đòn bẩy chính sách thiết yếu của năng lực cạnh tranh. Hồ sơ cụm ngành của một địa phương và điểm mạnh của cụm ngành trong tỉnh không chỉ tác động trực tiếp đến kết quả hoạt động của tỉnh mà còn là con đường phát triển kinh tế của tỉnh. Các cụm ngành được chuyên biệt hóa theo địa phương và các vùng khác nhau của đất nước có những cụm ngành riêng biệt. Các nhà hoạch định chính sách ở cấp trung ương và địa phương cần hiểu rõ các hiện trạng về mức độ chuyên môn hóa tại địa phương trong việc xây dựng một quy trình thúc đẩy phát triển các cụm ngành trên cả nước và tại địa phương. Hơn thế nữa, càng có nhiều địa điểm cạnh tranh các cụm ngành sẽ càng mạnh hơn. Mức độ chuyên môn hóa của tỉnh được đo lường bằng mức độ tập trung việc làm của tỉnh đó so với mức trung bình của cả nước (Phạm và cộng sự, 2019). Hình 2.1 là ví dụ trình bày kết quả minh họa cho ngành may mặc. Có thể thấy, Hải Dương, Bắc Giang, và Thái Bình là những tỉnh có mức độ chuyên môn hoá cao đối với cụm ngành may mặc. Sự chuyên môn hóa này một phần phản ánh cơ sở hạ tầng giao thông và hậu cần tốt, nguồn lao động dồi dào có kỹ năng chuyên môn, và một môi trường kinh doanh ổn định hơn.

Trong sơ đồ 2.1, ta có thể thấy cụm ngành may tại thành phố Hồ Chí Minh có mức độ tập trung việc làm cao nhưng mức độ chuyên môn hoá lại yếu.

Hình 2.1. Sự chuyên môn hoá cụm ngành may mặc theo tỉnh

PGS.TS Ngô Anh Tuấn - Chủ tịch hội in TPHCM

(XEM TIẾP PHẦN 2)